Diyabet Nedir?
Diyabet, kandaki glukoz (şeker) düzeyini dengeleyen insülin hormonunun; eksikliği ve/veya yeterince salgılanmasına rağmen, vücutta kullanılamaması sonucu oluşan kronik metabolizma bozukluğudur.
İnsülin: Vücutta enerji dengesini kontrol eden bir hormondur. Görevi kandaki şekerin hücre içine girmesini sağlamaktır. Hücre içine giren glukoz, enerji kaynağı olarak kullanılır. Böylece kanda şekerin yükselmesi de önlenir.
Normal Kan Şekeri Değerleri En az 8 (ideal olarak 10) saat aç kaldıktan sonra ölçülen şekere açlık kan şekeri (AKŞ) denir.
Normal değeri; 70- 100 mg/dl’dir. Yemeğe başladıktan 2 saat sonra bakılan kan şekerine tokluk kan şekeri denir ve 140 mg/dl’nin altında olması gerekir. Glukozun hücre içine girmesi için mutlaka insüline gerek vardır. Pankreas, yeterli insülin üretemediğinde veya insülin görevini yapamadığında (insülin direnci) glukoz kanda yükselmeye başlar.
Normal sağlıklı kişilerde kanda şeker ve insülin düzeyleri, biribirine paralel şekilde değişir. Örneğin yemek yenildikten sonra yükselir, uyku ve dinlenme dönemlerinde düşer.
Pankreasta insülin üretiminin azalması veya insülin üretimi yeterli olduğu halde doku ve organlar seviyesinde yeterli etki gösterememesi durumunda ‘diyabet’ gelişir. Diyabet hastalığına tıp dilinde ‘Diabetes Mellitus’ denilmektedir ve halk dilinde ‘Şeker Hastalığı’ olarak bilinmektedir.
Diyabet ve Gizli Diyabet (Prediyabet) Tanısı
Diyabet tanısı koymak için üç farklı test kullanılabilir:
Bunlar açlık kan şekeri testi, Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) 2. saat kan şekeri, HbA1c (glikolize hemoglobin) ölçümüdür.
Bu test sonuçları doğrultusunda diyabet tanısı aşağıdaki kriterler doğrultusunda koyulur.
1. sık idrara çıkma, ağız kuruluğu ve çok su içme gibi şikayetleri olan bir kişinin aç ya da tok olmasına bakılmaksızın herhangi bir zamanda ölçülen kan şekeri düzeyi 200 mg/dl veya üzerinde bulunursa, “Diyabet” tanısı konulur.
2. En az 8 (ideal olarak 10) saatlik açlık sonrası sabah ölçülen AKŞ düzeyi, normalde 100 mg/dl’yi geçmez. AKŞ 126 mg/dl veya üzerinde olduğu zaman “Diyabet” tanısı konulur. AKŞ’nin 100-125 mg/dl arasında olmasına ‘Bozulmuş Açlık Glukoz’ adı verilir.
3. Bazı durumlarda diyabet tanısı koymak için OGTT yapılması gerekir. Normalde aç karnına 75 g glukozlu sıvı içirildikten 2 saat sonra ölçülen (2. saat kan şekeri) 140 mg/dl’yi geçmez. 2.st kan şekerinin 200 mg/dl veya üzerinde olması durumunda ‘Diyabet’ tanısı konulur. 2. Saat kan şekerinin 140-199 mg/dl arasında bulunması durumuna “Bozulmuş Glukoz Toleransı” adı verilir.
4. Son yıllarda HbA1c de diyabet tanısı için kullanılmaya başlanmıştır. HbA1c normalde %5,6’yı geçmez. Ancak HbA1c’nin standardize bir yöntemle ölçülmesi şarttır. Güvenilir bir yöntemle ölçülmek koşulu ile, HbA1c’nin %6,5 veya üzerinde bulunması durumunda “Diyabet” tanısı konulur. HbA1c’nin %5,7-6.4 arasında bulunması, diyabet açısından “Yüksek Riskli Durum”u ifade eder.
Prediyabet Nedir?
Normal ile diyabet arasındaki ara döneme “Prediyabet” (Gizli diyabet) denir. Bozulmuş Açlık Glukoz, Bozulmuş Glukoz Toleransı ya da yüksek riskli durum aşamalarından herhangi birisi bulunan bir kişi prediyabetiktir. Bu kişi sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini yapıp uygulayamazsa “diyabet hastalığı” gelişebilir.
Kimlerde Diyabet Görülür?
• Birinci derece akrabalarında diyabet bulunan kişilerde,
• Şişman (obez) olan, sık acıkan ve hızlı kilo alanlarda,
• Sağlıksız beslenenlerde,
• Fiziksel inaktif olanlarda,
• Hipertansiyon (kan basıncının yüksekliği) olanlarda, Erişkin Diyabetli Bireyler İçin
• Dislipidemisi (kan yağlarının yüksekliği) bulunanlarda,
• Daha önceden prediyabet tanısı almış olanlarda,
• Uyku-apne sendromu olan kişilerde,
• Daha önce “Gebelik (Gestasyonel) diyabeti” tanısı almış olan ya da 4 kg’ın üstünde bebek doğurmuş olan kadınlarda,
• Polikistik over sendromu olan kadınlarda,
• İnsülin direnciyle ilişkili diğer klinik durumlar (Acanthosis nigricans) bulunan kişilerde,
• Erken yaşta kardiyovasküler (kalp-damar) hastalık öyküsü olan kişilerde diyabet görülme riski yüksektir.
Diyabetli bireyler için sağlıklı yaşamanın dört altın kuralı vardır:
1. Sağlıklı beslenme
2. Yeterli ve düzenli fiziksel aktivite
3. Tıbbi bakım ve kendi kendine kontrol
4. Dengeli ve düzenli sosyal yaşam
