Romatoid artrit nedir? Romatoid artrit belirtileri ve tedavisi nasıl olur?
Romatoid artrit(RA) eklem iltihabının sık görülen bir formudur ve eklemlerin içindeki zarda (sinoviyumda) ve/veya diğer iç organlarda iltihaba yol açar. Eklem hattı kalınlaşır ve eklemde ısı artışı, şişme ve ağrıya yol açabilir. Romatoid artrit yıllarca devam eder yani kronik bir hastalıktır. Vücutta değişik pek çok eklemi etkiler. Kıkırdak, kemik ve eklem yapılarına zarar verir.
RA nedeni henüz bilinmemektedir ve hastalık kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Çocukları ve yaşlıları kapsayacak şekilde herkesi etkileyebilir. Buna rağmen hastalık genellikle genç ve orta yaş döneminde başlar. Romatoid artritli hastalar arasında, kadın erkek oranı 3/1'dir. Hastaların 2/3' ü kadındır. Hastalık tüm ırklarda ve dünyanın her kısmında görülebilir.
Romatoid artrit neden olur?
Bağışıklık sistemi yani savunma sistemi düzgün çalıştığında vücut savunması bakteri, virüs ve diğer yabancı hücrelere karşı savaşır. Romatoid artritte bağışıklık sistemi düzgün çalışmaz ve vücut kendi eklemleri ve diğer organlarına saldırır. Romatoid artritte beyaz kan hücreleri yani akyuvarlar kandan eklem dokularına doğru hareket eder ve eklemlere saldırırlar. Eklem sıvısı artar ve eklemde şişlik meydana gelir. Eklem dokusundaki iltihap hücreleri eklemi etkileyip hasara neden olur.
Enfeksiyonlar romatoid artrite sebep olabilir mi?
Pek çok bilim adamı romatoid artritin enfeksiyondan tetiklendiğine inanır. Fakat şimdilik bunun bir kanıtı yok. Romatoid artrit bulaşıcı değildir. Geçirilmiş bir enfeksiyon RA' nın başlamasına sebep olabilir.
Genlerin Rolü:
Aile çalışmaları ve ikiz çalışmaları RA’ ya genetik bir yatkınlığın olduğunu göstermiştir. Klasik mendelyen geçişli hastalıkların aksine, RA poligenik ve genetik olarak heterojen bir hastalıktır.
Romatoid artrit teşhisi ve testleri
Romatoid artrit teşhisi için doktorunuz hikayenizi dinleyip muayene yapacaktır. Doktor, eklemlerinizde şişme, ısı artışı, haraket kısıtlılığı ve romatoid artritin diğer bulgularını (romatoid nodül gibi) arayacaktır. Ayrıca doktorunuz halsizlik, yorgunluk, sabah katılığı (sabah uyandığınızda hissettiğiniz haraket kısıtlılığı, tutukluk hissi) gibi RA ile ilgili bulgularınızın olup olmadığını soracaktır.
Doktorunuz ayrıca belirli kan testleri ve röntgen filmleri de isteyecektir. Romatoid faktör (RF) denen bir testin (+) (olumlu) çıkması RA' yı desteklemektedir. RF bir romatizma testidir. Fakat RF hastalığa spesifik değildir, duyarlılığı %70-75’tir. RA hastalarının çoğunda anti-CCP pozitif saptanabilir. Anti-CCP, RA için daha spesifik bir testtir.
Hastalığınızın şiddetini, alevlenme durumunu gözlemleme ve hastalığın takibi açısından sedimentasyon (ESR) ve CRP testleri de bakılmaktadır. Bu testler vücutta iltihap varlığı durumlarında yükselir. Hastalığa bağlı iltihap durumunun takibinde oldukça faydalı ve tedavinin düzenlenmesinde çok yaralı testlerdir.
Romatoid artrit hastalarında uzun süren kronik hastalığa ve ağrı kesici ilaçların sürekli kullanılmasına bağlı anemi (kansızlık), böbrek ve karaciğer fonksiyonlarında bozulma gelişebilir. Doktorunuz bu kan testlerini belirli aralıklarla takip edip gerekli durumlarda gerekli müdahalelerde bulunacaktır.
RA tanısı koyduran ya da kesin tanıyı koyduran bir test mevcut değildir. Romatoid artritin erken dönemlerinde röntgen filmleri tamamen normaldir. Hastalık ilerledikçe eklem hasarı röntgen filmlerinde görülmeye başlar. Eklem röntgen filmlerinde görülen bu hasarlar kesin tanıyı koymada ve tanıyı doğrulamada çok yardımcıdır.
Romatoid artrit belirtileri neledir?
RA'lı her insanda eklem iltihabı genellikle kalıcıdır. Bazı insanlarda hastalık alevlenme nöbetleri ile seyredip ılımlı ve daha yavaş seyirli olabilir. Fakat genellikle hastalık tedavi edilmezse sürekli aktiftir. Eğer başarılı bir şekilde tedavi edilmezse hastalık gün geçtikçe ilerler ve kalıcı sakatlık yaratabilir.
Romatoid artrit hastası iseniz eklemlerinizde sıcaklık, şişlik, hassasiyet, ağrı ve hareket kısıtlılığı yani eklem iltihabı yaşayacaksınız. Bu eklem iltihabı (artrit) belirtileri eklem zarlarının (sinovyum) iltihabından kaynaklanır. Bağışıklık sisteminin eklem zarına giren iltihap hücreleri iltihabı devam ettirir ve doku hasarına sebep olur. Eğer bu iltihap devam ederse veya tedavi edilmezse kıkırdak, kemik, tendon ve eklem bağlarında kalıcı hasara sebep olur. Bu çoğunlukla eklemde sakatlığa neden olur.
Romatoid artrit, iştahsızlık, halsizlik, yorgunluk, kilo kaybı ve ateşe neden olabilir. Kansızlık (anemi) gelişebilir. Romatoid artritli hastaların yaklaşık 1/5'inde deri altında romatoid nodül denilen küçük, ağrısız şişlikler, yumrular oluşabilir. Bunlar sıklıkla dirseklerde, dizlerde yani daha çok basınca maruz kalan düz kemik bölgelerinde oluşur. Bunlar çoğunlukla dirsek etrafında oluşurlar fakat vücudun herhangi başka yerinde ve hatta iç organlarda bulunabilirler.
Bazen romatoid artritli hastalarda akciğer ve kalpte iltihap gelişebilir. Gözyaşı ve tükürük bezlerinin iltihabına bağlı göz kuruluğu ve ağız kuruluğu da ortaya çıkabilir.
Nadiren deri, sinirler ve diğer organlarda iltihaba yol açan damar duvarı iltihabı (romatoid vaskülit) gelişebilir.
Romatoid artrit tedavisi
RA’ da güncel tedaviler ile hastalığın ilerlemesini durdurmak mümkündür. Güncel tedavi metotları ağrıyı rahatlatma, iltihabı azaltma, eklem hasarını önleme veya yavaşlatma ve hastanın iyilik halini sürdürmeyi hedef almıştır. Modern tedaviler romatoid artritli hastaların hayat kalitesini arttırmıştır. Tedavi programınız; sizin ihtiyaçlarınız, bireysel yaşam tarzınız, diğer tıbbi sorunlarınız, hastalığınızın şiddeti ve ciddiyeti göz önüne alarak düzenlenir.
Romatoid artrit tedavisinde kullanılan ilaçlar şikayetlerinizi (semptom) rahatlatmaya yarayan ilaçlar ve hastalığın yaptığı hasarı durduran, bu durumu devam ettirmeye yarayan (modifiye eden) ilaçlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Doktorunuz aynı anda iki veya daha fazla ilaç kullanmanızı önerebilir. Bunların her biri romatoid artrit tedavisinde belirli amaçlara hizmet eden ilaçlardır. Bu ilaçların tedavi sırasında dikkatli takibi gereklidir.
Romatoid artrit egzersizleri
Yıllarca eklem iltihabı (artrit) olan hastaların eklemlerini korumak için dinlenmeleri gerektiği düşünülmüştür. Şimdi, buna rağmen doktorlar ve fizyoterapistler zarar vermeden egzersizle sağlığınızı ve formunuzu geliştirebileceğinizi bilmektedirler. 1996 daki fiziksel aktivite ve genel sağlık hakkındaki genel cerrahların raporuna göre, düzenli fiziksel aktivite yorgunluğu azaltır, kasları ve kemikleri güçlendirir, esnekliği ve dayanıklılığı artırır ve genel olarak iyi olma hissini geliştirir. Bu düşünceyle, sağlık ekibinizle çalışarak en iyi egzersiz, aktivite ve dinlenme programınızı belirleyebilirsiniz. Tedavi edici egzersizler doktorunuz ve fizyoterapistiniz tarafından belirlenecektir. RA hastalığınız varsa eklemlerinizi esnek, kaslarınızı güçlü tutmak, kalp ve akciğerlerinizi sağlıklı tutmak için egzersiz önemlidir. Dinlenme yatakta uzanma gibi genel olabilir veya splint (atel) kullanmak gibi özel bir ekleme yönelik olabilir.
Fiziksel veya uğraşı terapisi
Terapi romatoid artritli pek çok insana yardım edebilir. Fizyoterapistler özel ihtiyaçlarımızı değerlendirerek eklem hareketliliği, kas kuvveti ve aerobik formuna uygun egzersizleri öğreteceklerdir. Bazen ağrıyı azaltmak veya eklem hareketliliğini geliştirmek için fizik tedavi ajanlarından yararlanılabilir. Ayrıca splintler, yürümeye yardımcı aletler ve ortopedik ayakkabılar kullanılabilir.
Uğraşı terapistleri eklemlerinizi nasıl koruyucu kullanacağınızı öğretirler. Ayrıca işte ve evde eklemlerinizdeki stresi azaltmak için günlük işleri nasıl yapacağınızı gösterirler, enerjinizi akıllıca kullanmayı ve günlük aktivitelerinizi verimli şekilde planlamanızı da öğretirler. Ayrıca gevşeme tekniklerini de öğretebilirler.
Romatoid artrit eklem cerrahisi ne zaman en iyi seçenektir?
Ciddi eklem hasarına bağlı ağrı ve hareket bozukluğu yaşarsanız, total (tüm) eklem protezi düşünülebilir. Eklem protezi size özgür olabilmeyi sürdürme imkanını sağlar. Özel eğitimli ortopedi cerrahları bu ameliyatları yapabilirler. Cerrah hasarlı eklem parçalarını metal veya plastik maddelerle değiştirir. Bu parçalar kemiğe bir yapışkan veya sıkı bir vidayla yerleştirilir. Cerrahilerin pek çoğunda ameliyat sonrası rehabilitasyon gerekir. Bu sayede yeni eklemden en iyi yararı sağlamak mümkündür. Cerrahiden önce de kaslarınızı hazırlamak için bir egzersiz programı gerekebilir.
Dr. Öğr. Üyesi Nurçe Çilesizoğlu Yavuz
Giresun Üni. Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon A.B.D.
