Kanser; Normal dokunun zaman içinde genetik veya çevresel etmenlerin etkisi altında işlevinin bozulması, vücudun bu doku üzerindeki kontrolünün kaybı ile birlikte anormal çoğalması ve vücuda zarar vermesidir.Kanser sebebi bilinen ölümler sıralamasında kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci ölüm sebebi olması açısından önemli bir toplum sağlığı problemidir. Dünya Sağlık örgütü tahminlerine göre Kanser sıklığı 2030 yılında %68 artması beklenmektedir. Örneğin; Şu anda ülkemizde her 8 kadından biri meme kanseri iken, 2030 yılında her 4 kadından birinin bu tanıyı alması beklenmektedir.
Kanserin ortaya çıkışında değiştirilemez ve değiştirilebilir risk faktörleri vardır. Değiştirilemez risk faktörleri; Irk,yaş,cinsiyet,aile öyküsü, genetik özelliklerimiz iken; Değiştirilebilir risk faktörleri ise Sigara ve alkol kullanımı, Radyasyona maruz kalma, Bazı virüsler, Kötü beslenme alışkanlığı, Gıdalardaki katkı maddeleri, Uzun süre güneş ışığına maruz kalma, Aşırı dozda röntgen ışınına maruz kalma, Bazı kimyasal maddeler ve hava kirliliğidir.
Çok sık sorulan sorulardan birisi ise bu riski azaltmak için nasıl beslenelim? Bu konuda öneriler;
1. Normalin altına inmeden mümkün olduğu kadar zayıf kalın.
2. Her gün en az 30 dakika fiziksel aktivite yapın.
3. Şekerli içecekler tüketmeyin. Yoğun enerjili gıda (özellikle şeker ilavesi fazla, düşük fibrin veya fazla yağ içeren işlenmiş gıdalar) tüketimini sınırlandırın.
4. Çok çeşitli sebzeler, meyveler, kepekli tahıllar ve fasulye gibi bakliyatlar yeyin.
5. Kırmızı et tüketimini sınırlandırın, işlenmiş etlerden kaçının.
6. Alkollü içecekleri sınırlandırın.
7. Tuzlu yiyecekler ve tuzla (sodyum) işlenmiş yiyeceklerin tüketimini sınırlandırın.
8. Kansere karşı koruyucu olduğu söylenen ek maddeleri kontrolsüz kullanmayın. Bunun yerine çok çeşitli gıdaları içeren dengeli bir beslenme seçin şeklindedir.
Ayrıca mutlaka ayrı bir paragraf açılması gereken konu ise sigara kullanımıdır. Tüm tütün ürünleri karsinojeniktir; sigara 16 kanser tipine neden olmaktadır ve küresel çapta kansere bağlı ölümlerin yaklaşık üçte birinden sorumludur.Akciğer kanserlerinin %95’inin nedeninin sigara olduğu düşünülmektedir. Sigara baş-boyun kanserlerinin yaklaşık %90’nın nedeni olarak bilinmektedir. Deneysel çalışmalarda sigara dumanında 4000’den fazla kimyasalın bulunduğu ve bunların en az 43’ünün karsinojenik özellikte olduğu saptanmıştır.
Özellikle ortaya çıkışının önlenebildiği, taramalarla ölümün yok edilebildiği ve erken teşhis edildiğinde tedavinin yaşam kalitesine çok şey katabildiği kanser türlerini göz önüne alırsak korunmanın önemi artmaktadır. Kanser türlerinin uyarılarını erken keşfetmek, bulgularını araştırmak ve ileri tetkik için hastaların sevk edilmesi erken tanı şansını arttırmaktadır. Bu nedenle, kanserde erken tanı programları toplumun, sağlık çalışanlarının ve politika oluşturucularının bilgisini arttırmayı hedeflemeli, erken tanı olanakları hakkındaki farkındalığı arttırmalıdır. Ülkemizde meme, kalın bağırsak ve rahim ağzı kanserleri için toplumun kaynaklarına ve hastalık yüküne uygun olarak tarama programları yürütülmektedir.Düzenli serviks, kolorektal ve meme kanseri taramaları, hastalığın sağ kalım ve kür şansının yüksek olduğu erken evrede saptanmasını sağlar. Ağız Boşluğu, cilt ve diğer bazı kanserlere ait uyarı işaretlerine yönelik farkındalığın artışı kanserlerin erken evrede saptanmasını sağlar.
- Meme kanserinden korunmak için 40-69 yaş aralığında 2 yılda bir mamografi çekimi,
- Serviks kanserinden korunmak için 30-65 yaş grubunda her 5 yılda bir pap smear veya HPV testi,
- Kolorektal kanser erken tanısı için 50-70 yaş aralığında iki yılda bir gaitada gizli kan testi ve 10 yılda bir kolonoskopi yapılması gerekmektedir.
Kanser hiçbir bulgu vermeden sinsi şekilde seyredebilir, bu sebeple herhangi bir kontrol sırasında tesadüfen saptanabilir. Bazen ise aslında dikkat etmediğimiz yada göz ardı ettiğimiz bulgular kanserin ilk belirtileri olabilir. Alarm semptomları ise bir hastanın mutlaka kanser yönünden ileri inceleme yapılması gereken bulgulardır. Bunlar;
- Sebebi açıklanamayan kilo kaybı
- Yeni başlayan yorgunluk ve halsizlik
- Sebebi açıklanamayan kitlesel oluşum
- Sebebi açıklanamayan ağrı
- Kanlı öksürük, geçmeyen öksürük
- Barsak alışkanlığında değişiklik, gaytada kan görülmesi
- İdrarda kanama
- Menapoz sonrası dönemde vajinal kanamadır.
Toplum tabanlı kanser taramalarına yönelik, ülke genelinde Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) kurulmuş olup hâlihazırda şehrimizde de aktif olarak hizmet vermektedir. Şunu unutmamak gerekir; kanserde erken teşhis hayat kurtarır. Korktuğumuz, utandığımız, önemsemediğimiz, gereksiz bulduğumuz için ertelediğimiz kanser tarama testlerini yaptırmadığımız hergün belki de ailemizden,sevdiklerimizden ve hayattan uzaklaştığımız birgün anlamına geliyor olabilir. Bu nedenle makalemizde belirttiğimiz yaş ve risk grubundaki herkesi tarama testlerini yaptırmak üzere KETEM e davet ediyorum.
Giresun KETEM adresi: Teyyaredüzü Mahallesi, 148. Sk. No:10, 28200 Giresun Merkez/Giresun.
Giresun KETEM telefon numarası: (0454) 260 20 23
Ayrıntılı bilgi ve yönlendirme için aile hekiminiz yada KETEM e ulaşmanızı öneriyorum.
Kanserden değil, geç kalmaktan korkalım.
Uzm.Dr.Ahmet Özveren
Giresun Prof.Dr.A.İlhan Özdemir
Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Tıbbi Onkoloji Uzmanı